TERUG NAAR WERKMATERIALEN

DE INCLUSIEVE WETENSCHAPSCLUB

Buitenschools leren over wetenschap is super waardevol. Hoe meer kinderen ervan kunnen profiteren, hoe beter. Het is belangrijk dat wetenschapseducatie toegankelijk en inclusief is. Daarmee bereiken we zoveel mogelijk kinderen en dragen we bij aan meer gelijke kansen.

Dit werkmateriaal helpt professionals om werkelijk toegankelijke en inclusieve wetenschapseducatie te bieden. De handvatten zijn gebaseerd op het project Inclusieve Wetenschapsclubs, van vier (natuur)wetenschapsmusea (Naturalis, Natura Docet, Museon | Omniversum en Natuurmuseum Fryslân), Hogeschool Leiden en de VSC.

Ben jij wetenschapseducator? Op deze pagina vind je de informatie die je nodig hebt om meer inclusieve wetenschapseducatie te maken. Onderzoek je eigen praktijk vanuit drie perspectieven: de professional, de omgeving en het kind. Stel jezelf kritische vragen, doe praktische kennis op en laat je inspireren.

LEES MEER

Waarom dit project?

Wetenschapseducatie die niet toegankelijk en inclusief is, sluit – vaak onbedoeld – bepaalde kinderen uit. Vooral kinderen uit etnische minderheidsgroepen en kinderen uit gezinnen met relatief weinig financiële middelen krijgen minder de kans om zich op het gebied van wetenschap te ontwikkelen. Niet elk kind heeft dezelfde toegang tot buitenschoolse wetenschapseducatie, of dat nu in het museum of in de wijk is. Als er dichtbij huis minder aanbod is, hebben sommige ouders simpelweg geen tijd, geld of vervoer om het kind te brengen.

Daarnaast blijkt uit onderzoek dat niet alle kinderen zich welkom voelen in een wetenschapsmuseum of ze hebben het gevoel dat wetenschap niet voor hen is. Soms komt dat door het gebrek aan diversiteit in de vertelde verhalen en getoonde objecten. Soms sluit de voorkennis of het taalgebruik niet goed aan. Een wetenschapsmuseum kan daarmee onbedoeld bestaande, ongelijke machtsstructuren en systemen reproduceren. Dit houdt kansenongelijkheid in stand.

Het is van groot belang dat kinderen voor wie dit minder vanzelfsprekend is, vanaf een jonge leeftijd ervaren dat wetenschap wel voor hen kán zijn. Op die manier ontwikkelen deze kinderen voor wetenschap een positief groeibesef. Dat vergroot de kans dat zij zich hierin verder willen en kunnen ontwikkelen. Dit leidt niet alleen tot meer mensen die zich bezighouden met wetenschap, maar ook tot meer diversiteit in het wetenschapsveld en daarmee tot een eerlijkere en inclusievere samenleving.

Wat hebben we gedaan?

Als pilotproject hebben we Inclusieve Wetenschapsclubs opgezet in wijken waar kinderen minder toegang hebben tot wetenschap. Daar hebben we veel van geleerd. We weten nu beter hoe we toegankelijke en inclusieve wetenschapseducatie in de wijk tot een succes kunnen maken. En – misschien wel het belangrijkste – welke rol jij daar als professional in hebt.

Het werkmateriaal – wat en voor wie

Het werkmateriaal biedt handvatten aan alle wetenschapseducatoren die zich willen inzetten voor een meer toegankelijke en inclusieve aanpak. Dat hoeft niet in de vorm van een club te zijn. Het materiaal is geschikt voor alle vormen van buitenschools leren over wetenschap.
We kijken naar de praktijk vanuit drie perspectieven.
• jij als professional en als mens
• jij en de omgeving (de mensen met wie je samenwerkt en je doelgroep)
• jij en het kind

De Professional

Als professional handel je vanuit een professionele achtergrond, met kennis en waarden die passen bij de organisatie waar je voor werkt. Tegelijkertijd ben je een mens, een individu. Jij hebt je eigen kenmerken, diversiteit en uitstraling: die breng je mee, of je dat nu wilt of niet. Iedereen heeft eigen ervaringen, onbewuste vooroordelen en aannames.

De Omgeving

Als professional werk je in een fysieke en sociale omgeving die betekenis en lading heeft. Realiseer je dat niet iedereen zich in die omgeving thuis zal voelen. Jouw organisatie staat ergens voor en communiceert dat ook. Jullie team heeft een bepaalde uitstraling. Ook de partners en community waarmee je samenwerkt bepalen hoe je club overkomt. En ook de locatie en tijd die je kiest voor de club, zijn van invloed op wie zich welkom voelt en wie niet.

Het Kind

Als professional werk jij met de kinderen op de club. Daar kom je een grote diversiteit aan persoonlijkheden, achtergronden en behoeften tegen. De manier waarop jij de kinderen ziet, erkent en waardeert, kan het verschil maken. Het is daarom van groot belang om bewust om te gaan met hun verschillen, perspectieven en vragen.

Bewustwording & Zelfreflectie

Wees eerlijk en reflectief. Laat je prikkelen door de (ongemakkelijke) vragen, deze maken jouw rol in inclusieve educatie inzichtelijk.

Kritische vragen
die je aan jezelf
kunt stellen:

  • 1.

    Wat is jouw positie in de maatschappij? Behoor je tot de dominante norm?

  • 2.

    Waarom wil je meer inclusie?

  • 3.

    Ben jij je bewust van de verwachtingen die je hebt als je aan een nieuwe club begint? Waardoor worden jouw verwachtingen beïnvloed? Is het zinvol om deze bij te stellen of los te laten?

  • 4.

    Benader jij de kinderen vanuit een kleurenblind of juist kleurbewust perspectief?

  • 5.

    Ben je bereid jouw onbewuste vooroordelen te onderzoeken?

  • 6.

    Wat straal jij uit? Welke connotaties/associaties horen bij jou en jouw rol in de groep? Hoe kun je deze op een positieve manier inzetten?

  • 7.

    Ben je op de hoogte van ontwikkelingen op het gebied van inclusie en kansengelijkheid bij kinderen?

Praktische kennis

Onderneem actie aan de hand van verschillende concrete handvatten en laat je inspireren door de vragen en verhalen van andere professionals.

Handvatten

  • 1

    Doe de online vooroordelentest. Iedereen heeft onbewuste vooroordelen, bijvoorbeeld op basis van culturele achtergrond of huidskleur. Ook gender of zichtbare fysieke beperkingen kunnen meespelen. Als je je zoveel mogelijk bewust bent van jouw eigen vooroordelen, zijn ze minder van invloed op je gedrag en op de keuzes die je maakt in je educatie.

  • 2

    Doe de ‘heb ik witte privileges?’ test van BNN.

  • 3

    Ga ongemak niet uit de weg. Soms zijn (voor jou) ongemakkelijke gesprekken en situaties nodig om inclusief te zijn voor een ander.

  • 4

    Wees nieuwsgierig naar andere perspectieven en verhalen. Probeer daarvan te leren.

  • 5

    Informeer jezelf. Blijf op de hoogte van ontwikkelingen op het gebied van inclusie en kansengelijkheid bij kinderen. Kijk bijvoorbeeld naar de documentairereeks Klassen. Of abonneer je op de nieuwsbrief van KIS, de Code Diversiteit en Inclusie, of de Gelijke Kansen Alliantie.

  • 6

    Overweeg een powerwalk of privilege walk te doen. Met begeleiding van een professional zorg je voor een veilige omgeving, context en goede duiding. Sarita Bajnath is bijvoorbeeld een trainer die een privilege walk kan begeleiden.

Vraag
het
een
expert

VRAAG 1
Hoe kom ik erachter welke perspectieven ik niet heb? Wat bevindt zich buiten mijn blikveld?
ANTWOORD 1

Vraag jezelf af welke perspectieven je zelf hebt. Behoor je tot de dominante norm? Kijk ook eens kritisch naar je (werk)omgeving. Welke perspectieven zie je binnen jouw team of organisatie?

Als jouw omgeving weinig diversiteit heeft, is het soms lastig om verschillen in perspectief vast te stellen. Het kan helpen om alle ‘diversiteitsfactoren’ langs te gaan: kleur, gender, klasse, religie, levensovertuiging, geslacht en gezondheid.

Interpreteer deze factoren niet te eendimensionaal. Elk individu bestaat uit een verzameling van verschillende perspectieven. Dat noemen we ook wel ‘intersectionaliteit’. Als iemand bijvoorbeeld zegt: ‘Ik mis het perspectief van iemand die homoseksueel is, omdat ik zelf hetero ben’. Dan wordt vergeten dat ‘de homoseksuele persoon’ niet bestaat. Een persoon is immers meer dan alleen diens seksuele overtuiging. Iemand kan homoseksueel zijn én wit zijn én gelovig zijn. Of homoseksueel zijn én van kleur zijn én een beperking hebben. Een ‘homoseksueel perspectief’ valt daarom niet te generaliseren.

VRAAG 2
De groep kinderen binnen de club is heel divers en ik ben als enige persoon wit. We verschillen dus allemaal van elkaar. Zorgt deze diversiteit dan automatisch voor inclusie?
ANTWOORD 2

Vanuit didactisch oogpunt hoeft het er niet toe te doen of de groep wel/niet divers is en of jij als begeleider daar wel/niet van afwijkt. Probeer het bespreken van diverse thema’s vanuit verschillende perspectieven te normaliseren. Je eigen identiteit hoeft daar niet altijd onderdeel van te zijn. Zeker niet als je je daar niet comfortabel bij voelt.

Kies er bewust voor om structureel ruimte te geven aan een divers perspectief:

  • Welke thema’s willen de leerlingen behandelen tijdens de les?
  • Welke thema’s zou ik zelf graag willen bespreken met de leerlingen? Waar ontbreekt het nog aan kennis?

Wees je ervan bewust dat jij degene bent die de groep begeleidt. Dit is een machtspositie: je staat niet op dezelfde lijn als de kinderen. In die rol kan het bijvoorbeeld uitmaken dat je wit bent, want dan behoor je tot de dominante norm en daar is een geschiedenis van privileges en ongelijkheid aan verbonden. Wil je meer weten over de dominante norm en privileges? Kijk eens naar de documentaire ‘Wit is ook een kleur’ van Sunny Bergman.

VRAAG 3
Hoe maak ik tijd voor diversiteit en inclusie in mijn lessen? Het is al zo druk en we moeten al aan zoveel dingen denken.
ANTWOORD 3

Gebruik diversiteit en inclusie als uitdaging om te kijken of jij je lessen inhoudelijk kunt verbeteren. Bekijk jouw lessen eens door een andere bril. Denk na over hoe de lessen aansluiten op jouw doelgroep. Dan ben je niet alleen inclusiever bezig, maar verhoog je ook de kwaliteit van je lessen. Diversiteit en inclusie worden dan méér dan een tool die ervoor zorgt dat anderen zich gezien voelen. Het wordt een structureel onderdeel van je werkwijze.

Praktijkverhaal

  • A

    Het museum waar ik werk deed mee met het project. Het werken in de leergemeenschap werd al snel persoonlijk. Dat had ik niet verwacht, maar uit onze gesprekken kwam naar voren dat je het professionele niet van het persoonlijke kunt loskoppelen. Niemand is neutraal. Iedereen heeft onbewuste vooroordelen en doet aannames op basis van ervaringen. Je brengt jezelf mee naar de club, of je dat nu wilt of niet. Maar uiteindelijk ben jij ook degene die een verschil kan maken voor de leerlingen.
    Tegelijkertijd ben je als mens en professional onderdeel van verschillende systemen, waarvoor je niet altijd persoonlijk de verantwoordelijkheid kunt dragen. Je hebt ook te maken met de normen en waarden van de organisatie waarvoor je werkt. Als zaken op geïnstitutionaliseerd niveau niet goed gaan, moet je dat niet te persoonlijk maken. Probeer hooguit te kijken naar wat jij daar als individuele professional positief aan kunt bijdragen.

Verdieping

Leer meer en onderzoek aan de hand van diverse bronnen op welke manieren jij je kan inzetten voor een toegankelijke en inclusieve werkwijze.

Stereotypen en vooroordelen

Stereotypen zijn veralgemeniseringen over groepen mensen. Deze kunnen bewust of onbewust zijn. Stereotypen roepen associaties op. Op basis daarvan zijn we geneigd anderen in te delen in groepen. Hierbij gaan we vaak aan individuele verschillen tussen mensen voorbij. We hebben de neiging om te denken dat verschillen tussen groepen groot zijn en verschillen binnen groepen klein. Dit geldt vooral voor groepen waar je jezelf niet toe rekent.

Stereotypen kunnen leiden tot vooroordelen. Uiterlijk, afkomst of genderidentiteit kan je gedrag naar anderen beïnvloeden. Door personen uit groepen waar je jezelf niet toe rekent te leren kennen, kan je stereotiepe denkbeelden en vooroordelen doorbreken.

Kleurenbewust of kleurenblind

Kleurenbewustzijn staat los van jouw persoonlijke overtuigingen: het heeft niets te maken met jouw denkbeelden over gelijkwaardigheid. Kleurenbewustzijn erkent de impact van de kleur van onze huid. Het erkent dat stereotiepe denkbeelden en vooroordelen over kleur bestaan in onze samenleving. We kunnen niet ontkennen dat huidskleur verschil kan maken in hoe mensen worden gezien en behandeld. De kleur van onze huid is wel degelijk van invloed op onze kansen.

Wetenschapper Judi Mesman (Universiteit Leiden) verwoordt het zo: “Veel witte Nederlanders willen kleurenblind zijn en sommigen beweren dat ook te zijn. De gedachte is: ik zie geen kleur, want dat legt alleen de nadruk op verschillen. Maar het probleem is dat wij en ook kinderen niet kleurenblind zijn. Het vermijden van het noemen van kleur geeft een boodschap: dit is waar we het liever niet over hebben. Uit onderzoek blijkt dat uitgaan van kleurenblindheid de verhoudingen tussen groepen in organisaties niet ten goede komt. Want als er geen kleur bestaat, kun je het ook niet hebben over waarom bepaalde groepen achtergesteld zijn en wat racisme betekent. Het begint dus bij het erkennen van verschillen tussen mensen en verschillende behandelingen die mensen meemaken op basis van die kleur.”

Interculturele sensitiviteit

Je houding tegenover culturele verschillen kan na verloop van tijd veranderen. Daarbij doorloop je verschillende stadia. Die stadia zijn omschreven in het interculturele sensitiviteitsmodel van Bennett:

  • Ontkenning: “Enkel mijn cultuur bestaat.”
  • Verzet: “Mijn cultuur blijft de beste.”
  • Minimalisatie: “Er zijn andere culturen, maar die van mij lijkt toch beter.”
  • Aanvaarding: “Er zijn andere culturen met andere waarden, normen en gedragingen.”
  • Adaptatie: “Ik ga gedragingen van die andere cultuur toevoegen aan de mijne.”
  • Integratie: “Ik kan switchen tussen culturen.”

Het stadium waarin je zit, bepaalt hoe jij andere culturen herkent, ervaart, en waardeert. Dit heeft weer invloed op je houding ten aanzien van personen met andere culturele achtergronden en hangt samen met cultureel responsief lesgeven.  (Zie ook de verdieping bij het perspectief ‘Het Kind’.)

Meer lezen en luisteren over toegankelijkheid, inclusie en kansen(on)gelijkheid

  • Podcastserie ‘Diversity in Check’,  waarin Siela Ardjosemito-Jethoe met haar kinderen in gesprek gaat over verschillende onderwerpen die te maken hebben met diversiteit en inclusie. Te vinden via verschillende podcastkanalen of via YouTube.
  • Podcastaflevering ‘Onbewust racisme’ uit de serie ‘Wat je niet leert van de NPO’.
  • Judi Mesman – ‘Opgroeien in kleur. Opvoeden zonder vooroordelen’ (2021).
  • Anousha Nzume – ‘Hallo witte mensen’ (2017).
  • Sinan Çankaya – ‘Mijn ontelbare identiteiten’ (2020).
  • Layla F Saad  – ‘Witte suprematie & ik. Hoe je privilege (h)erkent, racisme bestrijdt en de wereld verandert’ (2021).
  • Gloria Wekker – ‘Witte onschuld, paradoxen van kolonialisme en ras’ (2017).

Colofon

Dit werkmateriaal is het resultaat van het NWA-pilotproject ‘Inclusieve Wetenschapsclubs’. In dit project hebben verschillende wetenschapsmusea samen met Hogeschool Leiden en Vereniging van Wetenschapsmusea & Science Centers in een leergemeenschap gewerkt aan het inrichten van toegankelijke en inclusieve clubs, in wijken waar kinderen minder toegang hebben tot wetenschap. De handvatten, vragen en praktijkverhalen op deze pagina zijn gebaseerd op de eerste bevindingen en ervaringen vanuit de leergemeenschap. De vragen aan de expert zijn beantwoord in samenwerking met de betrokken adviseurs.

Heb je feedback of tips om onze pagina te verbeteren? Mail @ santen.van.s@hsleiden.nl.

Dit pilotproject is de opmaat voor het promotietraject van Sofia van Santen dat in 2023 start, gericht op toegankelijke en inclusieve leerecosystemen.

AUTEURS & MEDEWERKERS

AUTEUR

Sofia van Santen

Onderzoeker bij het Lectoraat Natuur en Ontwikkeling Kind, Hogeschool Leiden.

AUTEUR

Sanne den Adel

Programmamanager diversiteit & inclusie bij de VSC – vereniging van wetenschapsmusea en science centers

Begeleiding leergemeenschap & Advies

Halil Karaaslan

Adviseur bij De Zwarte Leeuw.

Advies

Khadija Azahaf

Zelfstandig adviseur en trainer diversiteit & inclusie.

Eindredactie

Geerke Catshoek

Creative Director bij Calamity Jane.

FINANCIERS

Deze publicatie maakt deel uit van het project ‘Wetenschapsclubs voor kansarme kinderen van nu, voor een meer inclusieve wetenschap in de toekomst’- NWA.1397.201.030 van het onderzoeksprogramma WECOM dat (mede) is gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Bewustwording & Zelfreflectie

Wees eerlijk en reflectief. Laat je prikkelen door de (ongemakkelijke) vragen, deze maken jouw rol in inclusieve educatie inzichtelijk.

Kritische vragen
die je aan jezelf
kunt stellen:

  • 1.

    Hoe divers is de samenstelling van jullie team? En jullie samenwerkingspartners? Wat representeren jullie?

  • 2.

    Praten jullie over onderwerpen als inclusie, toegankelijkheid, aannames, privilege en vooroordelen?

  • 3.

    Hebben jullie een langetermijnvisie voor de club opgesteld? Hoe breng je die in de praktijk? Begint het proces met nadenken over inclusie? Of komt dat pas later?

  • 4.

    Welke locatie en tijd hebben jullie gekozen voor de club? Welke betekenis of lading heeft deze (mogelijk) voor de doelgroep? Is dit praktisch voor de doelgroep, of vooral voor jezelf?

  • 5.

    Zijn jullie je bewust van ongelijkwaardigheid in taal, materialen, of rolmodellen? Wie heeft er zeggenschap? Worden bepaalde bronnen meer op waarde geschat dan andere? Hoe kritisch durven jullie – van binnenuit of van buitenaf – naar jezelf te kijken?

Praktische kennis

Onderneem actie aan de hand van verschillende concrete handvatten en laat je inspireren door de vragen en verhalen van andere professionals.

Handvatten

  • 1

    Wees ambitieus in het samenstellen van een divers team. Zoek naar goede rolmodellen (voor gastlessen e.d.).

  • 2

    Zoek een stagiair via https://www.stagecultuurinclusief.nl/.

  • 3

    Evalueer met elkaar en leer van elkaar. Dat kan ook buiten jouw eigen organisatie. Bijvoorbeeld in een leergemeenschap of een intervisiegroep, waarbij jullie heldere en overeenkomstige doelen hebben vastgesteld rondom toegankelijkheid en inclusie.

  • 4

    Onderzoek je doelgroep(en). Durf keuzes te maken en benoem deze.

  • 5

    Kies aan de doelgroep gerelateerde partners (een buurthuis, school, gemeenschap of vertegenwoordigers daarvan). Maak een plan om ervoor te zorgen dat de samenwerking duurzaam is.

  • 6

    Zorg voor vaste contactpersonen binnen de wijk/gemeenschap. Geef hen een gelijkwaardige rol (denk aan vergoeding en inbreng).

  • 7

    Maak deelname laagdrempelig: zorg voor een bereikbare locatie, houd de tijdsinvestering laag en bied een vergoeding.

  • 8

    Creëer binding met de club. Maak het niet vrijblijvend.

Vraag
het
een
expert

VRAAG 1
Hoe bereik ik nieuwe doelgroepen?
ANTWOORD 1

Voor het bereiken en betrekken van nieuwe doelgroepen bestaat geen ‘quick fix’. Een langetermijnvisie is daarom erg belangrijk.

Breng de demografie van de omgeving in kaart. Zo maak je de uitdaging inzichtelijk. Als je een wetenschapsclub organiseert in een wijk/omgeving die heel homogeen is, kan een uitwisseling met een meer diverse aangrenzende wijk een oplossing bieden.

Wil je leerlingen aantrekken uit een groep waar je jezelf niet toe rekent? Ga op bezoek, leer deze mensen kennen en nodig ze uit. Kortom: werk aan een (gelijkwaardige) relatie en onderhoud deze. Doe als eerste de handreiking, maar pas op dat je niet (onbedoeld) de voorwaarden bepaalt.

Nieuwe doelgroepen kun je ook aantrekken door in te haken op momenten die bepaalde groepen (extra) aanspreken. Denk aan de PRIDE-maand en een activiteit daaromheen, de Ramadan, de Dag tegen Racisme, etc.

VRAAG 2
Voor een gastles wil ik een externe expert aantrekken, die behoort tot een andere groep dan die waar ik mezelf toe reken. Hoe formuleer ik dat in een vacature? Het voelt ongemakkelijk.
ANTWOORD 2

Iemand aannemen op basis van zijn/haar culturele achtergrond voelt voor veel mensen ongemakkelijk. Het gaat ten slotte niet om iemands achtergrond, maar om de kwaliteiten die deze persoon heeft.

Het is belangrijk om transparant te zijn. Spreek je ambities rondom representatie uit. Laat weten dat je iemand zoekt die kennis over kan dragen vanuit een ander perspectief dan het jouwe. Laat weten waarom dat een verrijking is. Maak duidelijk dat het gaat om de inzichten en ervaringen die iemand meebrengt en dat iemand niet enkel wordt gevraagd vanwege zijn/haar achtergrond. Benoem in de vacaturetekst de competenties die je zoekt.

Daarnaast kan het helpen om het ongemak intern te bespreken, maar ook met een potentiële kandidaat.

Tot slot is het ongemak jouw ongemak om te (ver)dragen, zorg niet dat het de inclusie van een ander in de weg staat.

VRAAG 3
Hoe houd je de club toegankelijk voor kinderen uit gezinnen met een kleine portemonnee? Zijn er fondsen voor de ouders/verzorgers? Of zijn er fondsen voor de club?
ANTWOORD 3

Er zijn altijd potjes te vinden voor mensen met een kleine beurs. Deze drempel is vaak relatief makkelijk weg te nemen. Ouders geven echter niet makkelijk uit zichzelf aan dat de financiële middelen tekortschieten. Wees creatief. Scholen en het wijk-ondersteunend team hebben hier beter zicht op. Betrek hen bij deze vraag.

Praktijkverhaal

  • A

    “De gouden tip van onze wetenschapsclub: gebruik WhatsApp om met ouders en verzorgers te communiceren. Een persoonlijk appje – géén groepsbericht, vanwege de privacy – werkt als een trein. We zetten het in voor praktische zaken: als we met de club een uitje hebben bijvoorbeeld. “Niet je mooiste schoenen aan!”, of: “We vertrekken om 15:30 uur.” Soms delen we foto’s. Het voordeel is dat communicatie heel laagdrempelig is. Ouders die de Nederlandse taal niet machtig zijn, kunnen onze tekst heel makkelijk vertalen. Soms wordt er gereageerd met emoji’s. Soms helpt het kind met vertalen of het spreekt een voicebericht in. Nog een voordeel: wij zijn ook bereikbaar als we op stap zijn. Er is vast een collega die nog een oude telefoon thuis heeft liggen… De abonnementskosten zijn het meer dan waard!”

  • B

    “Voor onze club kregen we al snel veel aanmeldingen. We merkten wel dat deelname voor sommige kinderen erg vrijblijvend was. Omdat we verdieping willen geven, hopen we dat kinderen wekelijks komen en voor een langere tijd lid blijven. We hebben een kleine vergoeding overwogen, maar willen ook geen financiële drempel opwerpen, omdat wij in een lage SES-wijk (sociaal economische status) zitten. Daarom werken we met een inschrijving: elk half jaar melden kinderen en ouders zich opnieuw actief aan. Je kan ook overwegen met een strippenkaart te werken, of met een borg. Een soort contract, waarmee je afspraken maakt, is ook een optie. Dat laat je tekenen door het kind en door de ouders of verzorgers. Maak er een mooi officieel moment van, bedenk een ritueel. Dat geeft een gevoel van commitment.”

Verdieping

Leer meer en onderzoek aan de hand van diverse bronnen op welke manieren jij je kan inzetten voor een toegankelijke en inclusieve werkwijze.

Science capital

‘Science capital’ is een term die beschrijft wat kinderen in hun leven meekrijgen over wetenschap. Hoe meer ‘science capital’ een persoon heeft, hoe meer betrokken diegene zich voelt bij wetenschap. Iemand met veel ‘science capital’ ervaart dat wetenschap belangrijk is, of wil er misschien wel in doorleren. Helaas zijn er groepen kinderen die minder ‘science capital’ hebben dan andere kinderen. Het gaat dan bijvoorbeeld om kinderen uit gemarginaliseerde groepen, of kinderen die opgroeien met minder financiële middelen.

  • Dit YouTube-filmpje vertelt hoe wetenschapsmusea kunnen bijdragen aan ‘science capital’ voor alle kinderen.
  • Dit YouTube-filmpje laat zien hoe begeleiders (of leerkrachten) actief bij kunnen dragen aan het bevorderen van ‘science capital’ van kinderen.
  • Ten slotte een wetenschappelijk artikel waarin het concept ‘science capital’ wordt uitgelicht (Archer, 2015).

Uitsluiting door wetenschapsmusea

Dat wetenschapsmusea niet inclusief zijn, betekent dat de musea mensen uitsluiten. Dat stelt Emily Dawson, onderzoeker op het gebied van informele wetenschapseducatie en sociale rechtvaardigheid. Zij onderzocht de diepgewortelde oorzaken van uitsluiting: diep verankerde patronen van racisme, seksisme en klassenongelijkheid zorgen er ook bij wetenschapsmusea voor dat steeds dezelfde niet-dominante groepen structureel buiten de boot vallen. Zo wordt ongelijkheid in stand gehouden. In musea zie je dat door de afwezigheid van (of negatieve) vertegenwoordiging of ‘tokenisme’. Taal en voorkennis sluit voornamelijk aan op die van dominante groepen. En er is een gebrek aan meerstemmigheid en een gebrek aan herkenning en rolmodellen in publiek, medewerkers en in verhalen en beelden.

  • Dawson publiceerde over dit onderwerp diverse wetenschappelijke artikelen, een boek, en een heel toegankelijke samenvattende strip.
  • Hier vind je hoe je in zes stappen meerstemmigheid in musea kunt implementeren en wat de voordelen ervan zijn.

Leerecosystemen

In een leerecosysteem zijn binnen- en buitenschoolse leermogelijkheden verbonden. Hiertoe werkt een netwerk aan lokale aanbieders samen. In een leerecosysteem kunnen kinderen vanuit hun eigen motivatie leren: zo wordt hun talent-, passie- en expertiseontwikkeling ondersteund. Leerecosystemen, waarbinnen partners elkaars aanbod kennen en bewust inzetten op het goed verwijzen van kinderen, creëren voor deze kinderen nieuwe kansen.

Hoe een kind het ecosysteem ervaart, hangt af van: de fysieke en praktische toegankelijkheid; het gevoel welkom te zijn; (betrouwbare) wegwijzers die hen inspireren, motiveren en stimuleren en de kansen die daarmee aan kinderen worden geboden.

Wetenschapsclubs zijn een waardevol onderdeel van het leerecosysteem. ​De club geeft kinderen een vaste basis waar ze structureel leren en ontdekken, en worden verwezen naar andere activiteiten in de buurt die bij hen passen. Ze krijgen bijvoorbeeld een tip voor een lokaal festival in het weekend, verwijzing naar een vlinderproject na enthousiasme over vliegende dieren of doen een spreekbeurt tijdens schooltijd over hun onderzoek bij de club.

Alles bij elkaar stimuleren de mensen, waaronder de wegwijzers met hun activiteiten, binnen het ​leerecosysteem de ontwikkeling van nieuwe interesses, verdiepende vaardigheden, kennis en expertises. Dit heeft een positief effect op ​de identiteitsvorming, leerprestaties en toekomstperspectieven van de kinderen.

Dit zogenaamde ‘connected learning’ is vooral van belang voor kinderen die een kloof ervaren tussen school, thuis, en buitenschoolse plekken. Daar ligt een belangrijke taak voor de wetenschapsclub omdat de club bijvoorbeeld (inhoudelijk) kan aansluiten bij thema’s van andere locaties, zoals school, museum, park, bibliotheek, of kinderboerderij. Op die manier creëer je connecties. Je kan met de kinderen naar deze plekken toe. Ook kan je zorgen voor activiteiten die thuis, of in de wijk met familie of vrienden voortgezet kunnen worden. Op die manier creëer je een rijk leerecosysteem. Je helpt kinderen de weg te vinden naar de verschillende educatieve plekken in de wijk, en helpt hen zich er thuis te voelen.

Colofon

Dit werkmateriaal is het resultaat van het NWA-pilotproject ‘Inclusieve Wetenschapsclubs’. In dit project hebben verschillende wetenschapsmusea samen met Hogeschool Leiden en Vereniging van Wetenschapsmusea & Science Centers in een leergemeenschap gewerkt aan het inrichten van toegankelijke en inclusieve clubs, in wijken waar kinderen minder toegang hebben tot wetenschap. De handvatten, vragen en praktijkverhalen op deze pagina zijn gebaseerd op de eerste bevindingen en ervaringen vanuit de leergemeenschap. De vragen aan de expert zijn beantwoord in samenwerking met de betrokken adviseurs.

Heb je feedback of tips om onze pagina te verbeteren? Mail @ santen.van.s@hsleiden.nl.

Dit pilotproject is de opmaat voor het promotietraject van Sofia van Santen dat in 2023 start, gericht op toegankelijke en inclusieve leerecosystemen.

AUTEURS & MEDEWERKERS

AUTEURS & MEDEWERKERS

Sofia van Santen

Onderzoeker bij het Lectoraat Natuur en Ontwikkeling Kind, Hogeschool Leiden.

AUTEUR

Sanne den Adel

Programmamanager diversiteit & inclusie bij de VSC – vereniging van wetenschapsmusea en science centers.

Begeleiding leergemeenschap & Advies

Halil Karaaslan

Adviseur bij De Zwarte Leeuw.

Advies

Khadija Azahaf

Zelfstandig adviseur en trainer diversiteit & inclusie.

Eindredactie

Geerke Catshoek

Creative Director bij Calamity Jane.

FINANCIERS

Deze publicatie maakt deel uit van het project ‘Wetenschapsclubs voor kansarme kinderen van nu, voor een meer inclusieve wetenschap in de toekomst’- NWA.1397.201.030 van het onderzoeksprogramma WECOM dat (mede) is gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Bewustwording & Zelfreflectie

Wees eerlijk en reflectief. Laat je prikkelen door de (ongemakkelijke) vragen, deze maken jouw rol in inclusieve educatie inzichtelijk.

Kritische vragen
die je aan jezelf
kunt stellen:

  • 1.

    Maak je gebruik van de thuiskennis van de kinderen? Hoe ga je om met de thuistaal van de kinderen?

  • 2.

    Hoe maak je ruimte voor meerdere perspectieven/verhalen?

  • 3.

    Hoe kies jij de rolmodellen (in beeld, gastlessen en begeleiding) voor de club en kunnen de kinderen op de club zich hierin herkennen?

  • 4.

    In hoeverre krijgen de kinderen zeggenschap over de vorm en inhoud van de club? Werken jullie aan, voor, of met de doelgroep?

  • 5.

    Hoe zorg je dat de kinderen op de club onderling respectvol met elkaar omgaan en elkaars verschillen op waarde schatten?

  • 6.

    Besteed je aandacht aan eventuele vervolgstappen voor kinderen die veel interesse lijken te hebben?

Praktische kennis

Onderneem actie aan de hand van verschillende concrete handvatten en laat je inspireren door de vragen en verhalen van andere professionals.

Handvatten

  • 1

    Geef ruimte aan de thuiskennis of thuistaal van de kinderen. Vraag er actief naar. Doe dit bij alle kinderen op een gelijke manier.

  • 2

    Wees nieuwsgierig naar de belevingswereld van de kinderen. Leer begroetingen in andere talen.

  • 3

    Heb hoge verwachtingen van alle kinderen. Hoge verwachtingen doen hoog presenteren. Bied alle leerlingen uitdagende activiteiten aan. Stel doelen en geef feedback. Zorg voor een positief en veilig klimaat.

  • 4

    Doe je best om goede rolmodellen te vinden. Jonge kinderen zijn extra gevoelig voor rolmodellen waar ze zichzelf in kunnen herkennen.

  • 5

    Maak ruimte voor meerdere perspectieven en verhalen. Wist je dat de uitvinder Abbas ibn Firnas als één van de eersten begon met vliegen? Luister maar naar de Klokhuis podcast over vliegen. En wist je dat het allereerste zwembad is teruggevonden in Egypte?

  • 6

    Geef kinderen inspraak, bijvoorbeeld over welke onderwerpen aan bod komen binnen de club. Hoe voeren jullie activiteiten uit? Waar? Je kunt hierover brainstormen met de groep, maar je kunt ook persoonlijke gesprekken met de kinderen voeren.

  • 7

    Maak de basisregels met de kinderen samen.

  • 8

    Vraag de kinderen in je club wat ze vinden van de inhoud van de lessen. Vraag bijvoorbeeld naar inhoud, werkvormen, organisatie en taal. Praat aan de hand van voorbeelden over wat de lessen nog beter zou kunnen maken. 

Vraag
het
een
expert

VRAAG 1
Hoe vind ik rolmodellen die voor representatie zorgen?
ANTWOORD 1

Er zijn altijd rolmodellen te vinden. Soms gaat zoeken via een andere weg en moet je meer moeite doen.

Kijk kritisch naar je vacaturetekst. Is die inclusief genoeg? Zorg dat je competentiegericht werft. Verwerk dat in je vacaturetekst en selectieproces.

Benader mensen actief via LinkedIn. Bedenk welke MBO-, HBO- of WO-opleidingen relevant zijn voor het werk dat je doet. Deel daar je vacatures. Neem contact op met Faces of Science, of Pop-up Wetenschapper (VSC).

Je kunt ook zelf rolmodellen opleiden door bijvoorbeeld met trainees of stagiaires te werken.

VRAAG 2
Moet ik de achtergrond van alle kinderen op de club kennen? Mag ik daarnaar vragen? Of wakker ik daarmee juist vooroordelen aan?
ANTWOORD 2

Het is prima om te vragen naar de achtergrond van de kinderen. Let erop dat je niet alleen kinderen bevraagt, die tot een andere groep behoren dan waar jij jezelf toe rekent. Betrek iedereen op een gelijkwaardige manier. Stel open vragen die niet suggestief zijn.

Kennis over de achtergrond van de kinderen waar je mee werkt is altijd relevant. Je kunt je dan beter in hen verplaatsen. Dat draagt bij aan gelijkwaardigheid. Maar uiteindelijk is het vooral belangrijk dat je persoonlijke interesse toont. Sta open voor verhalen en informatie. Wees je ervan bewust dat niet alles op dezelfde manier voor iedereen vanzelfsprekend is.

VRAAG 3
We behandelen bepaalde onderwerpen – zoals de oerknal of de evolutie – altijd vanuit westers wetenschappelijk perspectief. We willen aan de inhoud vasthouden, maar andere perspectieven ook de ruimte geven. Hoe pakken we dit aan?
ANTWOORD 3

Laat waarheden naast elkaar bestaan. Dit kan door transparant te zijn over waar jij of de organisatie in gelooft. Zolang duidelijk is dat jij als educator spreekt vanuit een wetenschappelijke visie die jij – of jouw instelling – als de waarheid beschouwt, is dit prima. Vertel dat wetenschap voortdurend in ontwikkeling is en doorlopend vragen stelt. Wetenschap laat ruimte voor twijfel. Door in de lessen ook ruimte te geven aan andere waarheden en/of emoties van leerlingen, hoef je het ook niet met elkaar eens te zijn. Leerlingen leren zo omgaan met andersdenkenden en zichzelf hierin te positioneren.

VRAAG 4
Hoe kun je het labelen van kinderen voorkomen?
ANTWOORD 4

Labelen voorkom je door te internaliseren in plaats van te externaliseren. Bestempel een kind niet als ‘lastig’. maar spreek uit dat jij het lastig vindt om met dit kind te werken. Eigenaarschap biedt aanknopingspunten voor interventie, gesprekken en oplossingen. Probeer te beoordelen op handelen en niet op persoon. “Leuk dat jij er bent. Maar hoe jij je nu gedraagt, vind ik niet fijn. Daar spreek ik je op aan.” Wees hard op gedrag en zacht op de persoon.

Sommige labels kunnen juist handig zijn om te kennen. Als een kind ADHD of ADD heeft, kun je daar rekening mee houden. Als je vermoedt dat een leerling depressief is, kan dat reden tot actie zijn. Toets je labels of vermoedens. Zoek het juiste moment en neem de ruimte om dit met de leerling te bespreken. In dit soort gevallen is kennis van een label, of van de gevoelens die bij een kind spelen juist relevant. Zo kom je eerder tot een gesprek.

VRAAG 5
Hoe betrek ik het kind bij onze zoektocht naar een inclusievere vorm van wetenschapseducatie?
ANTWOORD 5

Dit doe je door goed naar de kinderen te luisteren, samen te onderzoeken en het gesprek aan te gaan. Maak bespreekbaar dat je nieuwe dingen wilt proberen, maar let tegelijkertijd op jouw pedagogische verantwoordelijkheid en doelstellingen. Probeer thuiskennis van de kinderen in te zetten, bespreek met elkaar welke gewoonten en gebruiken er thuis zijn en welke daarvan ook club versterken. Zo geef je samen – onder jouw leiding – de club vorm.

Praktijkverhaal

  • A

    “Kinderen komen soms naar onze club vanuit de Koranschool. Ze hebben dan de Koran in hun rugzak bij zich. Deze mag dan niet op de grond staan. Dat wisten wij niet. Samen zijn we op zoek gegaan naar een goede plek om de tassen neer te zetten. Door niet direct te handelen vanuit de regeltjes die wij gewend zijn – “Jas uit, tas van tafel!” – maar ruimte te maken voor het gesprek en een open houding aan te nemen, leren wij van de kinderen. Daardoor groeit het wederzijds respect.”

  • B

    “We proberen binnen onze collectie objecten/onderwerpen/voorbeelden te gebruiken waarmee we een relatie kunnen leggen met de thuiskennis en achtergrond van de kinderen. Toen we aan het thema vogels werkten, hebben we opgezette vogels meegenomen die naar Marokko trekken: de ouders van een aantal kinderen in de groep zijn daar geboren. We hopen dat de kinderen hier thuis over vertellen en dat het gesprek hierover de leerervaring voortzet”.

  • C

    “De kinderen van onze club krijgen een eigen – tijdelijke – tentoonstelling in ons museum. Door de kinderen eigenaarschap te geven, benadrukken we dat het museum ook een plek voor hen is. De tentoonstelling blijft drie weken staan, in een zaal die vrij toegankelijk is. De kinderen krijgen vrijkaarten mee. Zo kunnen ze hun ouders laten zien wat ze gemaakt hebben en hen direct het hele museum laten zien. We gaan evalueren wat het effect hiervan is.”

Verdieping

Leer meer en onderzoek aan de hand van diverse bronnen op welke manieren jij je kan inzetten voor een toegankelijke en inclusieve werkwijze.

Verwachtingen

Hoge verwachtingen doen hoog presteren: dat is kort samengevat het Pygmalion-effect. Toch blijkt uit onderzoek dat we vaak handelen op basis van tekortkomingen. Leerlingen uit gemarginaliseerde groepen en uit gezinnen met lage inkomens hebben vaak last van negatieve aannames, die onze houding tegenover hen beïnvloeden. Dat kan leiden tot een ‘self-fulfilling prophecy’. Wees je bewust van het effect dat je als begeleider hebt. Verwacht dat een kind iets juist wel kan: dat geeft het kind zelfvertrouwen. Een positief zelfbeeld van kinderen over hun eigen kunnen, zorgt voor verhoogd welzijn en beter presteren.

Inzet thuiskennis/ meertaligheid

Door thuiskennis en de thuistaal van kinderen te betrekken en benutten, verbind je het leren binnen de wetenschapsclub met andere leerervaringen. Je maakt bijvoorbeeld connectie met school of met de thuissituatie. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat dit bijdraagt aan het leerproces. Het stimuleert verdere ontwikkeling, waardoor de prestatiekloof afneemt. Ook zorgt het inzetten van verschillende talen voor verhoogd taalbewustzijn en meer welzijn en participatie van alle leerlingen. Als je thuistalen en thuiskennis toelaat, draag je niet alleen bij aan kansengelijkheid, maar ook aan inclusie: kinderen ervaren een verminderd gevoel van buitengesloten zijn. Ze voelen zich juist meer welkom.

Inclusieve wetenschapseducatie

  • Het YESTEM-project richt zich op inclusieve wetenschapseducatie. Dit project heeft een model ontwikkeld dat in kaart brengt wat ‘equitable’ STEM-educatie kinderen oplevert. Hiermee kan je je eigen club bevragen en verbeteren.
  • Het ‘Equity-compass’ is een tool waarmee je de mate van inclusie van jouw club onder de loep kan nemen.

Meer diversiteit en inclusie in het onderwijs

Colofon

Dit werkmateriaal is het resultaat van het NWA-pilotproject ‘Inclusieve Wetenschapsclubs’. In dit project hebben verschillende wetenschapsmusea samen met Hogeschool Leiden en Vereniging van Wetenschapsmusea & Science Centers in een leergemeenschap gewerkt aan het inrichten van toegankelijke en inclusieve clubs, in wijken waar kinderen minder toegang hebben tot wetenschap. De handvatten, vragen en praktijkverhalen op deze pagina zijn gebaseerd op de eerste bevindingen en ervaringen vanuit de leergemeenschap. De vragen aan de expert zijn beantwoord in samenwerking met de betrokken adviseurs.

Heb je feedback of tips om onze pagina te verbeteren? Mail @ santen.van.s@hsleiden.nl.

Dit pilotproject is de opmaat voor het promotietraject van Sofia van Santen dat in 2023 start, gericht op toegankelijke en inclusieve leerecosystemen.

AUTEURS & MEDEWERKERS

AUTEURS & MEDEWERKERS

Sofia van Santen

Onderzoeker bij het Lectoraat Natuur en Ontwikkeling Kind, Hogeschool Leiden.

AUTEUR

Sanne den Adel

Programmamanager diversiteit & inclusie bij de VSC – vereniging van wetenschapsmusea en science centers.

Begeleiding leergemeenschap & Advies

Halil Karaaslan

Adviseur bij De Zwarte Leeuw.

Advies

Khadija Azahaf

Zelfstandig adviseur en trainer diversiteit & inclusie.

Eindredactie

Geerke Catshoek

Creative Director bij Calamity Jane.

FINANCIERS

Deze publicatie maakt deel uit van het project ‘Wetenschapsclubs voor kansarme kinderen van nu, voor een meer inclusieve wetenschap in de toekomst’- NWA.1397.201.030 van het onderzoeksprogramma WECOM dat (mede) is gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).